Obraz odnaleziony po 80 latach. Polska odzyskała dzieło zaginione po II wojnie światowej

Polska odzyskała obraz „Lato” autorstwa duńskiej malarki Berthy Wegmann, który zaginął w burzliwych latach po II wojnie światowej. Dzieło niespodziewanie pojawiło się na aukcji w Kopenhadze, a jego duńscy właściciele – po poznaniu historii obrazu – zgodzili się przekazać go Polsce.

Jak poinformowało Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, obraz trafił już do Muzeum Narodowego we Wrocławiu, gdzie ponownie będzie można go oglądać po blisko osiemdziesięciu latach.

Zaginione dzieło z Dolnego Śląska

Historia obrazu jest niezwykła. „Lato” powstało w 1906 roku – Wegmann namalowała je prawdopodobnie podczas pobytu na Dolnym Śląsku, który wówczas należał do Niemiec. Wkrótce dzieło zakupiło Śląskie Stowarzyszenie Artystów (Künstlerbund Schlesien) i przekazało w darze Śląskiemu Muzeum Sztuk Pięknych (Schlesisches Museum für bildende Künste) we Wrocławiu (wówczas niemieckim Breslau).

W okresie międzywojennym obraz został wypożyczony do elitarnej Viktoriaschule – szkoły dla dziewcząt we Wrocławiu. Według historyków było to częścią ówczesnej polityki kulturalnej III Rzeszy, która kładła nacisk na promowanie macierzyństwa wśród kobiet.

Po wybuchu wojny ślad po obrazie zaginął. Gdy w 1947 roku miasto znajdowało się już w granicach Polski, dzieło uznano za zaginione w wyniku działań wojennych.

Dlaczego Polska ma prawo do tego obrazu

Choć przed wojną obraz znajdował się w niemieckiej instytucji, dziś jest uznawany za część polskich strat wojennych. Wynika to z faktu, że Wrocław i Dolny Śląsk po 1945 roku znalazły się w granicach Polski, a na mocy międzynarodowych porozumień Warszawa przejęła odpowiedzialność za dobra kultury znajdujące się na tych terenach.

Jak zauważa Gazeta Wyborcza, może się to wydawać nietypowe, ale zgodnie z obowiązującym prawem Polska ma prawo dochodzić zwrotu dzieł sztuki, które przed wojną znajdowały się w instytucjach z terenów obecnie należących do naszego kraju.

Z Danii do Wrocławia – po latach

Przez dziesięciolecia miejsce pobytu obrazu „Lato” pozostawało nieznane. Dzieło pojawiało się sporadycznie na rynkach sztuki w Wielkiej Brytanii, Izraelu i Danii, jednak brakowało jego przedwojennej fotografii, co uniemożliwiało jednoznaczną identyfikację.

Dopiero opis dzieła wprowadzony do bazy strat wojennych Ministerstwa Kultury pozwolił na jego ponowne rozpoznanie. W 2024 roku Art Loss Register, międzynarodowa baza skradzionych dzieł sztuki, poinformowała polskie władze o sprzedaży obrazu Wegmann pod tytułem „Młoda kobieta karmiąca bliźnięta w zbożu” w domu aukcyjnym w Kopenhadze.

Na odwrocie płótna znajdowała się etykieta w języku polskim, co wzbudziło podejrzenia, że dzieło mogło przejść konserwację w Polsce po wojnie. Po analizie eksperci z Ministerstwa Kultury potwierdzili, że chodzi o poszukiwane „Lato”.

Duński dom aukcyjny po otrzymaniu dokumentacji wycofał obraz ze sprzedaży, a jego właściciele – rodzeństwo, które odziedziczyło dzieło – dobrowolnie zgodziło się na jego zwrot.

Gest dobrej woli i symboliczny powrót

Podczas uroczystego przekazania obrazu we Wrocławiu minister kultury Marta Cienkowska podkreśliła znaczenie tego gestu.

– Składam szczególne podziękowania rodzinie dotychczasowych właścicieli, dzięki których życzliwości i zrozumieniu obraz wrócił dziś do Polski – powiedziała.

Minister dodała, że odzyskiwanie utraconego dziedzictwa to proces długotrwały, ale przynoszący coraz więcej efektów. Tylko w tym roku resort zakończył 20 postępowań restytucyjnych, dzięki którym do kraju powróciły 23 obiekty. Od 2008 roku udało się odzyskać łącznie 805 dzieł sztuki.

Setki tysięcy dzieł wciąż zaginione

Choć bilans jest coraz lepszy, skala strat pozostaje ogromna. Polska utraciła w czasie II wojny światowej setki tysięcy dzieł sztuki, rękopisów i artefaktów naukowych. Część została bezpowrotnie zniszczona, ale wiele – jak pokazuje przypadek obrazu Wegmann – wciąż może znajdować się w prywatnych kolekcjach lub zagranicznych instytucjach.

Obecnie Ministerstwo Kultury prowadzi blisko 200 spraw restytucyjnych w 18 krajach.

Powrót do domu po stuleciu

Odnalezienie „Lata” to nie tylko kolejny sukces konserwatorów i urzędników, ale również symboliczny gest przywracania pamięci o losach Śląska i jego dziedzictwa artystycznego.

Po niemal stuleciu od powstania obraz Berthy Wegmann znów zawisł w miejscu, z którym jego historia nierozerwalnie się łączy – we Wrocławiu, mieście, które dziś stanowi jeden z filarów polskiej kultury.

Źródło: Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Neue Zürcher Zeitung, Gazeta Wyborcza, Art Loss Register.