142 lata temu Polacy jako pierwsi uzyskali skroplony tlen

Dokładnie 142 lata temu, 5 kwietnia 1883 roku, na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie miało miejsce przełomowe wydarzenie w historii nauki – Zygmunt Wróblewski, wspólnie z Karolem Olszewskim, jako pierwsi na świecie dokonali skroplenia tlenu. Kilka dni później, 13 kwietnia, udało im się również skroplić azot. To doniosłe osiągnięcie odbiło się szerokim echem w środowisku naukowym, wywołując nawet zazdrość francuskich badaczy, i miało ogromne znaczenie dla dalszego rozwoju wiedzy o strukturze materii.

Z Grodna na naukowe salony Europy

Zygmunt Wróblewski przyszedł na świat w Grodnie, a jako młody człowiek brał udział w powstaniu styczniowym. Choć był uznanym teoretykiem fizyki, największą pasję odnajdywał w badaniach nad gazami i metalami w niskich temperaturach. Po latach spędzonych na studiach i pracy naukowej za granicą objął stanowisko profesora fizyki na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie stworzył nowoczesne, jak na ówczesne standardy, laboratorium.

W 1882 roku udało mu się jako pierwszemu uzyskać klatrat dwutlenku węgla i zbadać jego właściwości. W tym samym czasie rozpoczął współpracę z Karolem Olszewskim, który kierował Katedrą Chemii Ogólnej na tej samej uczelni.

Przełomowy eksperyment

Wspólnie, wiosną 1883 roku, naukowcy z Krakowa dokonali rewolucyjnego odkrycia. Korzystając z ulepszonej techniki kaskadowego skraplania gazów przy obniżonym ciśnieniu oraz aparatury Cailleteta, którą Wróblewski przywiózł z Paryża, udało im się skroplić tlen, a kilka dni później również azot — co wcześniej nikomu się nie powiodło.

To wydarzenie zapoczątkowało nową erę w fizyce niskotemperaturowej i kriogenice, a także przyczyniło się do lepszego zrozumienia materii i procesów kwantowych. O ich sukcesie zrobiło się głośno na całym świecie, chociaż — jak zaznaczają historycy — nie obyło się bez prób pomniejszania roli polskich naukowców przez zagraniczne środowiska.

Karol Olszewski – kontynuator przełomowych badań

Karol Olszewski nie zakończył swojej naukowej działalności na tym odkryciu. Już w 1884 roku, jako pierwszy na świecie, skroplił wodór, a w 1895 roku dokonał tego samego z argonem – nie tylko go skroplił, ale również zestalił, co było kolejnym krokiem milowym w fizyce.

Oprócz tego, Olszewski był jednym z pionierów zastosowania promieni rentgenowskich w Polsce – niedługo po ich odkryciu przez Wilhelma Röntgena wykonał pierwsze zdjęcie rentgenowskie w kraju.

Za swoje osiągnięcia naukowe trzykrotnie był nominowany do Nagrody Nobla: dwukrotnie w dziedzinie fizyki (w 1904 i 1913 roku) oraz raz w dziedzinie chemii (w 1913 roku). Zmarł w 1915 roku, zostawiając po sobie imponujący dorobek naukowy.