fbpx

Astronomowie publikują nową mapę nieba, ukazującą setki tysięcy dotychczas nieznanych galaktyk

Międzynarodowy zespół składający się z ponad 200 astronomów z 18 krajów (w tym z Polski) opublikował pierwszą fazę nowego radiowego przeglądu nieba o niespotykanej czułości wykonanego za pomocą teleskopu LOFAR (Low Frequency Array). Przegląd pokazuje setki tysięcy niewykrytych wcześniej galaktyk, rzucając nowe światło na wiele obszarów badawczych, w tym fizykę czarnych dziur i ewolucję gromad galaktyk.

Astronomia radiowa pokazuje procesy zachodzące we Wszechświecie, których nie widzimy za pomocą instrumentów optycznych. W pierwszej części badania nieba LOFAR obserwował ¼ półkuli północnej na niskich częstotliwościach radiowych. W tej chwili około 10% tych danych jest upublicznionych. Mapuje trzysta tysięcy źródeł, z których prawie wszystkie są galaktykami odległego Wszechświata; ich sygnały radiowe podróżowały miliardy lat świetlnych, zanim dotarły do Ziemi.

Czarne dziury
Huub Röttgering, Leiden University (Holandia): „Jeżeli weźmiemy radioteleskop i spojrzymy w niebo, widzimy głównie emisję z najbliższego otoczenia masywnych czarnych dziur. Dzięki LOFAR mamy nadzieję odpowiedzieć na fascynujące pytanie: skąd się biorą te czarne dziury?” Wiemy, że czarne dziury są dość niechlujnymi zjadaczami. Kiedy opada na nie gaz, emitują strumienie materii, które można obserwować na falach radiowych.

Philip Best, University of Edinburgh (Wielka Brytania) dodaje: „LOFAR posiada niezwykłą czułość i pozwala nam zobaczyć, że strumienie te są obecne we wszystkich masywnych galaktykach, co oznacza, że ich czarne dziury nigdy nie przestają jeść.”

Gromady galaktyk
Gromady galaktyk są skupiskami setek lub tysięcy galaktyk, a od dziesięcioleci wiadomo, że kiedy łączą się dwie gromady, mogą wytwarzać fale radiowe o długości milionów lat świetlnych. Uważa się, że emisja ta pochodzi z cząstek przyspieszonych podczas procesu łączenia. Amanda Wilber, Uniwersytet w Hamburgu (Niemcy), wyjaśnia: „Dzięki obserwacjom radiowym możemy wykryć promieniowanie ze słabego medium, które istnieje pomiędzy galaktykami. Promieniowanie to jest generowane przez energiczne wstrząsy i turbulencje. LOFAR pozwala nam wykryć znacznie więcej tych źródeł i zrozumieć, co dostarcza im energii.”

W opracowaniu danych uczestniczyły dwie polskie uczelnie: Uniwersytet Jagielloński w Krakowie i Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu. Zespół z Krakowa pracował nad identyfikacją i klasyfikacją  tysięcy radioźródeł, badał  przyczyny zależności emisji radiowej od aktywności gwiazdotwórczej galaktyk spiralnych, analizował procesy ucieczki cząstek promieniowania kosmicznego z galaktyk  i poszukiwał kosmicznych pól magnetycznych. Dodatkowo, jedna z prac – dotycząca powszechności występowania rozciągłej emisji radiowej w grupach galaktyk, zagadnienia dotychczas bardzo słabo poznanego – była własnym projektem jednego z naukowców zatrudnionych w Obserwatorium Astronomicznym.

Międzynarodowy Teleskop LOFAR (ILT) składa się z europejskiej sieci anten radiowych, połączonych  siecią optyczną wysokich prędkości, rozciągająca się przez siedem krajów. LOFAR został zaprojektowany, zbudowany i jest  zarządzany przez Holenderski Instytut Radioastronomii – ASTRON, a jego centralna część znajduje się w Exloo w Holandii. LOFAR obserwuje poprzez połączenie sygnałów pochodzących z ponad 100,000 pojedynczych dipoli antenowych, wykorzystując potężne komputery by procesować je tak, jak gdyby był pojedynczą anteną o średnicy 1900 km. Posiada niezrównaną czułość i zdolność do wysokorozdzielczościowego obrazowania (czyli umiejętność tworzenia wysoce szczegółowych map nieba), przez co archiwum danych z LOFAR-a jest największym zbiorem danych astronomicznych na świecie, rozdysponowanym między SURFsara (Holandia), Forschungszentrum Jülich (Niemcy) i Poznańskim Centrum Superkomputerowo-Sieciowym (Polska). LOFAR przeciera drogę dla SKA (Square Kilometre Array), która będzie największym I najbardziej czułym radioteleskopem na świecie.
Fotografie i nagranie z drona obrazujące centralną stację LOFAR-a w Exloo w Holandii można znaleźć pod tym adresem. Materiały te można użyć pod warunkiem zacytowania źródła (ASTRON).

 

Czytaj więcej na: urania.edu.pl

Dodaj komentarz