Jak zwabić wiosną bociana, aby zrobił u nas gniazdo?

Bociany od zawsze kojarzyły się z obrazem polskiej wsi. Kiedyś uważano je za ptaki magiczne, które przynoszą domownikom miłość, szczęście i dobrobyt. Polacy wypatrują wiosną pierwszego lecącego bociana, aby zapewnić sobie zdrowie przez cały rok. Nowe gniazdo na dachu zapowiadało z kolei nadzieję na powiększenie rodziny. Choć bocianom nie przeszkadza bliska obecność ludzi, zdrowe ptaki nigdy nie dadzą się całkowicie oswoić. Jeśli jednak ktoś chciałby zwabić bociany do swojego otoczenia, powinien zapewnić tym ptakom odpowiednie miejsce na gniazdo.

Zwiastun wiosny i symbol wsi

Bocian biały (Ciconia ciconia) bez wątpienia należy do najbardziej rozpoznawalnych gatunków w Polsce. Ptaki te każdego roku odbywają dalekie wędrówki, przelatując z Europy do Afryki na zimowanie. Są mięsożercami i zjadają wiele zwierząt, jak owady, ryby, płazy, gady, a nawet małe ssaki i ptaki. Wbrew ogólnemu przekonaniu, wcale nie są aż tak bardzo zapalonymi amatorami żab i polują na nuie raczej z braku innego pożywienia.

Początkowo bociany gnieździły się na drzewach, budując wielkie gniazda w pobliżu ludzkich siedzib. Z czasem zaczęły wykorzystywać dachy domów i innych budynków. Ostatnio spotyka się gniazda bocianów na masztach wysokiego napięcia i kominach fabrycznych. Jedno gniazdo służy bocianom przez wiele lat. Im starsze, tym większą ma średnicę i może ważyć nawet kilkaset kilogramów. Co ciekawe, w takim ogromnym gnieździe mieszkają nie tylko bociany, ale także inne małe ptaki jak wróble, pliszki, czy szpaki. Często po śmierci rodziców, gniazdo zajmują ich dzieci. Podobno najstarsze znane gniazdo bocianie, zbudowane na wieży we wschodnich Niemczech, służyło ptakom przez kilka wieków – od 1549 do 1930 roku.

Bociany są monogamiczne, ale nie łączą się w pary na stałe. Samce przylatują na miejsce gniazdowania kilka dni przed samicami, przebywając czasem 200 km w ciągu doby. Pierwszą samicę, która pojawi się przy gnieździe, samiec traktuje jako swoją towarzyszkę w bieżącym sezonie lęgowym. Naturalnym środowiskiem gniazdowania bocianów są rozległe tereny rolnicze z dostępem do terenów podmokłych i łąk. Żerują w promieniu pięciu kilometrów od gniazda. Szacuje się, że Polskę zasiedla około 50 tysięcy par bocianów, czyli co czwarta para światowej populacji tych ptaków gniazduje u nas. Zagrożeniem dla bociana jest zmiana środowiska: obniżenie wód gruntowych, zmiana pastwisk i łąk na pola uprawne, a także zmiana pokryć dachowych, które nie ułatwiają budowy gniazd. Przeciętne zagęszczenie bocianów wynosi w Polsce około 13 par/100 km2. Są jednak obszary o szczególnie korzystnych warunkach, gdzie wskaźnik zagęszczenia bocianów wynosi ponad 70 par/100 km2.

Bociany są od wieków symbolem rodzinnej pomyślności oraz prokreacji. Jeśli gdzieś niedaleko gnieżdżą się bociany, spróbujcie zwabić je na swoją działkę, budując dla nich gniazdo. Zanim jednak zajmiecie się tym odpowiedzialnym zadaniem, warto poznać kilka ludowych wierzeń związanych z tymi pięknymi ptakami:

• Jeśli bociany przyleciały do Waszego domu i zagnieździły się w pobliżu, nie przeganiajcie ptaków – one przyniosą Wam i Waszym bliskim dostatek i szczęście.
• Bociany chronią dom, na którym się osiedliły, przed złymi urokami i pożarem.
• Jeżeli zdarzy się, że ptaki nagle opuszczają swoje gniazdo, to w rodzinie albo w obejściu przydarzy się nieszczęście.
• Jeśli bocian często krąży nad Waszym domem, to wkrótce można się spodziewać powiększenia rodziny.
• Jeśli bocian przysiadł odpocząć na dachu albo na kominie domu, w którym odbywa się wesele, wkrótce młoda para doczeka się potomstwa.

Jak zachęcić bociana do osiedlenia?

Aby w pobliżu domu osiedliły się bociany, nie wystarczą dobre chęci. Należy zapewnić im odpowiednie warunki do gniazdowania, biorąc pod uwagę kilka uwarunkowań:

• Odległość od domu do najbliższego żerowiska (może być pastwisko, łąka, podmokły teren, bagno) powinna być nie większa niż 2 km. Bociany potrzebują pokarmu i terenów łowieckich.
• Jeśli w pobliżu domu lub działki istnieje już gniazdo bociana, prawdopodobieństwo zasiedlenia kolejnego będzie większa.
• Nowe gniazdo nie powinno znajdować się bliżej niż 300 m od istniejącego, zasada ta pozwoli uniknąć rywalizacji dwóch par bocianów o podział terytorium.
• Własnoręczną budowę gniazda dla bocianów należy wykonać późno w jesieni albo wczesną wiosną, kiedy ptaki jeszcze nie przyleciały i nie zaczęły poszukiwać miejsca do zamieszkania.
• Trzeba zapewnić ptakom bezpieczny dolot do gniazda (z daleka od linii elektrycznej) i możliwość wygodnego lądowania – wkopany słup, dach domu albo budynku gospodarczego, ewentualnie drzewo.
• Gniazdo należy umieścić na wysokości 4-10 m. Od razu trzeba uwzględnić odpowiednią wytrzymałość konstrukcji nośnej, jako że ciężar gniazda będzie z każdym rokiem większy.
• Platforma, na której będzie zlokalizowane gniazdo, może być z drewna albo z metalowych elementów – kiedyś wykorzystywano w tym celu tylko drewniane koła od wozu albo drewniane brony.

Wykonanie podstawy gniazda to tylko część zadania, ponieważ bociany są ostrożnymi ptakami i prędzej zadomowią się w starym gnieździe, niż zasiedlą nowe. Trzeba postarać się, aby wszystko było zgodnie ze wszelkimi zasadami: na dno trzeba położyć warstwę cienkich gałęzi – to będzie „poduszka” o grubości ok. 30 cm. Pośrodku kładzie się warstwę słomy i siana. Dla umocnienia podstawy należy przygotować chrust. W żadnym wypadku nie wolno wiązać gałęzi sznurkiem, aby ptaki nie doznały urazów.

Platforma dla bocianów

Platformę o średnicy około 150 cm trzeba przygotować z desek i kantówek albo z metalu — lepiej jest jednak użyć drewna, jako typowego dla ptaków budulca. Płyta nie może być w żadnym wypadku jednolita i szczelna, aby zapewnić swobodny odpływ wody. Użycie gałęzi brzozowych i chrustu zwiększa szanse na zaakceptowanie przez bociany nowego gniazda, im naturalniej ono wygląda, tym lepiej.

Bocianie gniazdo to budowla na wiele lat, a może i dziesięcioleci. Musi być wykonane z mocnych materiałów i w solidny sposób.

Gniazdo na drzewie

Jednym z najprostszych wariantów jest urządzenie gniazda dla bocianów na drzewie; może to być wierzchołek starego drzewa albo mocny pęd boczny. Na początek trzeba przygotować miejsce na pod gniazdo. Jeśli widać, że wierzchołek drzewa rozdwaja się, przycina się wszystkie gałęzie, które mogą utrudniać dolot ptaka do gniazda i przygotowuje wygodne miejsce do umocowania platformy. Trzeba pamiętać, że gałęzie drzewa muszą wytrzymać ciężar platformy i gniazda, które z każdym rokiem będzie stawało się cięższe.

Gniazdo na słupie

Doskonałym rozwiązaniem jest zamocowanie platformy z gniazdem na betonowym albo metalowym słupie. Nada się również mocny, drewniany słup wkopany niedaleko domu. Ważne, aby drewno było zdrowe i zaimpregnowane od wilgoci. Oczywiście, nie ma mowy o umieszczaniu gniazda na słupie z czynnymi przewodami elektrycznymi.

Gniazdo na dachu

Niezależnie od tego, jakie pokrycie dachowe będzie położone na budynku, dobrze jest zawczasu zaplanować miejsce na gniazdo i przygotować drewnianą nakładkę. Znane z opisów i dawnych obrazów gniazda bocianów na dachach krytych strzechą dawno i bezpowrotnie odeszły do historii. Łatwo było położyć drewnianą bronę albo koło na koźlinach układanych na najwyższych snopkach słomianego poszycia; dachówka albo inny nowoczesny materiał na pokrycie wymagają odpowiedniego przygotowania.

Podsumowanie

Cały czas trzeba pamiętać o tym, że nie wystarczy przygotować dla bocianów gniazdo, trzeba jeszcze doczekać się, aż ptaki zauważą je i zdecydują się w nim osiedlić. Może to potrwać kilka lat. Nie martwcie się, kiedy wszystko wykonaliście zgodnie z zasadami, a bocianów jak nie było, tak nie ma. Nie pozostaje nic innego, jak uzbroić się w cierpliwość i czekać. Akurat w Polsce szanse na to, że którejś wiosny bociany wylądują na zbudowanym przez nas gnieździe i założą rodzinę, są duże.